Jeszcze w tym roku ma rozpocząć swoją działalność Rzecznik Praw Małych i Średnich Przedsiębiorców, który w założeniu ma chronić i wspierać przedsiębiorców w kontaktach z organami władzy publicznej, inicjować proces legislacyjny, występować o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa o wydanie objaśnień prawnych, a także informować organy o dostrzeżonych nieprawidłowościach i barierach w prowadzeniu działalności. Generalnym zadaniem Rzecznika będzie stanie na straży praw przedsiębiorców, w szczególności gwarantowanie poszanowania zasady wolności działalności gospodarczej, bezstronności i równego traktowania, zrównoważonego rozwoju oraz zasady uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów jak i słusznych interesów przedsiębiorców. Ponadto zadaniem Rzecznika będzie pogłębianie zaufania do władzy publicznej.

Strażnik praw mikro, małych i  średnich przedsiębiorców

Choć nazwa ustawy sugeruje, że chodzi wyłącznie o małych i średnich przedsiębiorców, Rzecznik będzie chronił również interesy mikro przedsiębiorców, a więc grupy, która również  tego wsparcia potrzebuje. Rzecznik stanie zatem na straży praw największej grupy przedsiębiorców działających na polskim rynku. Zgodnie z ustawową definicją grupa mikro, małych i średnich przedsiębiorców obejmuje przedsiębiorców, którzy w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat zatrudniają średniorocznie aż do 250 pracowników oraz osiągają roczny obrót netto do kwoty będącej równowartością w złotych 50 mln euro lub w bilansie wykazali sumę aktywów nieprzekraczającą równowartości w złotych kwoty 43 mln euro. Nie ulega wątpliwości, że dla wielu biznesów instytucja Rzecznika może okazać się realnym wsparciem. Zgodnie bowiem z danymi statystycznymi zawartymi w raporcie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości z 2017 r., ponad 90% firm z sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw to jednoosobowe działalności gospodarcze, natomiast 96% polskich przedsiębiorstw to mikroprzedsiębiorstwa.

W czym pomoże przedsiębiorcy Rzecznik?

Wśród zadań Rzecznika można wyróżnić zadania o charakterze systemowym, mające na celu ogólną poprawę sytuacji przedsiębiorców i ochronę ich praw, a także zadania o charakterze interwencyjnym, w interesie konkretnego przedsiębiorcy. Do pierwszej grupy zadań należą przede wszystkim:

• opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących interesów przedsiębiorców,
• występowanie do odpowiednich organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, a także do odpowiednich urzędów z wnioskami o wydanie objaśnień prawnych szczególnie skomplikowanych przepisów dotyczących działalności gospodarczej,
• występowanie do Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego z wnioskiem o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni przepisów,
• współpraca z organizacjami pozarządowymi, społecznymi i zawodowymi,
• zwracanie się do odpowiednich organów, organizacji i instytucji z wnioskami o podjęcie odpowiednich działań mogących wpływać pozytywnie na prawa i interesy przedsiębiorców,
• organizowanie działalności edukacyjnej i informacyjnej.

W interesie konkretnego podmiotu, Rzecznik będzie mógł natomiast wystąpić z wnioskiem o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi i skargi kasacyjne, a także uczestniczyć w takich postępowaniach – na prawach przysługujących prokuratorowi. Ponadto będzie uprawniony do wniesienia skargi nadzwyczajnej do SN oraz do żądania wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu. Rzecznik ma również wspierać i pomagać w organizacji mediacji między przedsiębiorstwami a organami administracji publicznej.

Pomost między przedsiębiorcą a urzędem

Mediacja w postępowaniu przed organami administracji publicznej, a więc w postępowaniu administracyjnym, została wprowadzona do systemu prawnego względnie niedawno. Dopiero od 30 czerwca 2017 r. możliwe jest przystąpienie do mediacji z urzędem, który np. wydał niekorzystną dla nas decyzję. Przydzielając Rzecznikowi kompetencje mediatora, ustawodawca dąży to rozpowszechnienia mediacji w postępowaniach przed organami władzy publicznej. Zarówno bowiem instytucja mediacji, uregulowania tzw. Konstytucji Biznesu, jak i powołany Rzecznik mają pogłębiać zaufanie przedsiębiorców do władzy publicznej. Nie jest na chwilę obecną wiadome, w jaki dokładnie sposób Rzecznik ma pomagać w organizacji mediacji pomiędzy przedsiębiorcą a urzędem. Być może jego zadaniem będzie nakłanianie organów do przystąpienia do mediacji albo uświadamianie, że wiele spraw rozpatrywanych przez urzędy nadaje się do mediacji? Należy podkreślić, że kodeks postępowania administracyjnego bardzo enigmatycznie określa zakres spraw, co do których może być przeprowadzona mediacja, mianowicie, „jeżeli pozwala na to charakter sprawy”.

Kiedy poznamy Rzecznika i kim on będzie?

Rzecznik zostanie powołany w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, a więc do końca października tego roku. Rzecznikiem może być obywatel Polski, powinien  korzystać z pełni praw publicznych, nie być skazanym prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo, posiadać wykształcenie wyższe (brak sprecyzowania jakiego kierunku) i cieszyć się nieposzlakowaną opinią, a także dawać rękojmię prawidłowego wykonywania powierzonych obowiązków. Dodatkowo wśród wymagań, jest również odwołanie do doświadczenia. Kandydat musi posiadać zatem co najmniej 5-letnie doświadczenie w zakresie wykonywania działalności gospodarczej lub reprezentowania interesów przedsiębiorców, tworzenia lub stosowania prawa gospodarczego. Ponadto ma się wyróżniać wiedzą w zakresie przedsiębiorczości i regulacji prawnych tworzących otoczenie przedsiębiorców.

Rzecznika powoła Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki. Rzecznik będzie sprawował swój urząd przez 6 lat i tylko przez jedną kadencję. Wraz z powołaniem Rzecznika zostanie utworzone Biuro Rzecznika. Jego organizację będzie określał statut. Treści statutu jeszcze nie jest znana. Z tego dokumentu dowiemy się gdzie Rzecznik będzie miał siedzibę oraz w jakich miastach zostaną wyznaczeni pełnomocnicy terenowi. Wybrane miejsca mają zapewnić efektywną realizację zadań przez Rzecznika oraz potrzebę dekoncentracji.

Jak wypadnie Rzecznik na tle innych rzeczników?

Rzecznik został wyposażony w podobne kompetencje, jakie posiadają inni rzecznicy (m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Konsumentów), za wyjątkiem możliwości wszczynania lub brania udziału w postępowaniach cywilnych. Ma to jednak swoje uzasadnienie - zadaniem Rzecznika jest przede wszystkim wsparcie przedsiębiorców w relacjach z władzą publiczną, a nie z innymi przedsiębiorcami. Podobnie jak inni rzecznicy, Rzecznik będzie składał coroczne sprawozdania ze swojej działalności  podawał je do wiadomości publicznej.

Ustawodawca podkreślił znaczenie Rzecznika poprzez wskazanie, że Rzecznik Praw Obywatelskich ma obowiązek współpracowania z Rzecznikiem, a ponadto będzie podejmował czynności m.in. również na wniosek Rzecznika.

Na działalność Biura Rzecznika w 2019 r. zostanie przeznaczony budżet w wysokości 19 mln zł (dla porównania – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w 2016 r. operował budżetem w wysokości 66,8 mln zł). Porównując jednak liczbę zainteresowanych podmiotów (konsumentów i przedsiębiorców) wydaje się, że budżet w wysokości 1/3 budżetu UOiK jest proporcjonalnie wysoki. Pozostaje zatem mieć nadzieję, że działalność Rzecznika będzie równie pozytywnie odbierana co działalność Rzecznika Praw Konsumentów, a przedsiębiorcy poczują rzeczywiste wsparcie swoich praw.