Zarządca sukcesyjny ma na celu zapewnić ciągłość istnienia i funkcjonowania firmy po śmierci przedsiębiorcy. Może on zostać powołany jeszcze za życia, ale również po śmierci przedsiębiorcy indywidulanego i działającego w ramach spółki cywilnej. Co w praktyce oznacza ustanowienie zarządu sukcesyjnego i jakie wymierne korzyści odniosą przedsiębiorcy, czy też raczej ich następcy prawni, jeżeli zadbają o los swojego biznesu zawczasu? Co stanie się, jeżeli ustanowienie zarządu następować będzie dopiero po śmierci? Co jest bardziej korzystne?

Kontynuacja NIP-u

Od dnia ustanowienia zarządu, zarządca jest zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa. Działa on pod dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodaniem oznaczenia „w spadku”. Rozwiązaniem, które wprowadza ustawodawca jest, by nadany przedsiębiorcy jako osobie fizycznej numer NIP nie wygasał w przypadku jego śmierci. Przedsiębiorstwo w spadku może się zatem posługiwać tym samym numerem NIP, który posiadał zmarły przedsiębiorca. NIP wygasa wraz z wygaśnięciem zarządu sukcesyjnego albo wraz z upływem terminu do jego powołania, jeżeli zarząd nie został w ogóle ustanowiony.

Kto rządzi w firmie gdy nie ma zarządcy?

Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony przez samego przedsiębiorcę, do czasu jego powołania, nie dłużej jednak niż dwa miesiące od śmierci, możliwe jest wykonywanie tzw. czynności zachowawczych (tj. koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa). Mają one węższy zakres niż uprawnienia zarządcy sukcesyjnego. Mogą być one wykonywane przez jego małżonka (jeżeli przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie spadku), spadkobiercę oraz zapisobiercę windykacyjnego (jeżeli przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie spadku). Każda z osób uprawnionych czynności te może podejmować indywidualnie, niezależnie od tego, czy działa w porozumieniu z innymi uprawnionymi.

Zwykły zarząd w rękach zarządcy sukcesyjnego

Zarządca może samodzielnie dokonywać czynności zwykłego zarządu, natomiast w zakresie go przekraczającym musi uzyskać zgodę wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, ewentualnie zezwolenie sądu, gdy takiej zgody od właścicieli nie uzyska. To, gdzie jest granica owego zwykłego zarządu, zależy od specyfiki określonej działalności. Przyjmuje się, że zwykły zarząd polega na codziennym prowadzeniu przedsiębiorstwa, dokonywaniu czynności, dzięki którym biznes funkcjonuje. Każdy przypadek i każdy rodzaj działalności należy rozpatrzyć indywidualnie, np.: sprzedaż środków trwałych o znacznej wartości może, ale nie musi wykraczać poza zwykły zarząd.

Zarządca jest zobowiązany do regulowania wszelkich zobowiązań zarówno publicznoprawnych, jak i prywatnoprawnych, w tym zobowiązań wobec pracowników. Ewentualna odpowiedzialność zarządcy sprowadza się do naprawienia szkody za nienależyte wykonywania obowiązków, w przeciwieństwie do osoby podejmującej działania we wspomnianym okresie przejściowym, która może ponieść odpowiedzialność także za zobowiązania wynikające z dokonanych czynności.

Do wynagrodzenia zarządcy sukcesyjnego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o zleceniu. Funkcja ta może być więc sprawowana odpłatnie bądź nieodpłatnie. Zarządca sukcesyjny może zawrzeć umowę z osobami na rzecz których działa, określającą to wynagrodzenie (oraz inne zobowiązania między stronami). Jeżeli wysokość wynagrodzenia nie została umówiona, a zarządca sukcesyjny nie zobowiązał się wykonać swojej funkcji bez wynagrodzenia, należne jest mu wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.

Zawieranie i rozwiązywanie umów

W ramach prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku zarządca może zaciągać zobowiązania (jeżeli są związane z przedsiębiorstwem) na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca jest umocowany do zawierania, wykonywania i rozwiązywania umów, w tym także tych, które zostały zawarte przed śmiercią przedsiębiorcy lub jeżeli ich wykonanie zależało od osobistych przymiotów zmarłego.

W okresie przejściowym (bez zarządcy), każda ze stron umowy może powstrzymywać się ze spełnieniem świadczenia. Jeżeli jednak osoba umocowana do dokonywania tzw. czynności zachowawczych zaoferuje świadczenie, druga strona nie może powstrzymywać się ze spełnieniem świadczenia wzajemnego.

W okresie między śmiercią przedsiębiorcy a ustanowieniem zarządcy terminy do spełnienia świadczeń wynikających z umów oraz do wykonywania innych uprawnień i obowiązków nie rozpoczynają się, a rozpoczęte ulegają zawieszeniu. Warto podkreślić, że może to być zarówno korzystne jak i niekorzystne dla przedsiębiorstwa w spadku albo dla jego dłużnika/wierzyciela. Przy krótszych niż 2 miesiące terminach realizacji zamówień, w sytuacji gdy świadczenie będzie obejmowało towary, którymi obrót stanowi podstawę działalności przedsiębiorstwa, może to nawet wstrzymać działalność. Po raz kolejny widoczna jest tu niewątpliwa zaleta ustanowienia zarządcy przez samego przedsiębiorcę.

Dostęp do rachunków bankowych

Zarządca sukcesyjny będzie miał prawo do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunkach bankowych przedsiębiorcy. Ustawa o zarządzie sukcesyjnym wprowadza odpowiednie zmiany w ustawie Prawo bankowe, które zapewnią zarządcy dostęp i prawo wydawania dyspozycji. W tym miejscu również należy podkreślić, że takiego uprawnienia nie będą posiadały osoby upoważnione do dokonywania tzw. czynności zachowawczych.

Sukcesja  decyzji wydanych przez zmarłego

Możliwość sukcesji decyzji wydanych wobec zmarłego przedsiębiorcy, a związanych z przedsiębiorstwem, jest ważna dla kontynuowania działalności gospodarczej w możliwie najszerszym zakresie.

Decyzje związane z działalnością gospodarczą to wydane w tej formie koncesje, zezwolenia, a także wpisy do działalności regulowanej, regulujące warunki wykonywania określonej działalności gospodarczej. Normalnym następstwem śmierci, do czasu wejścia w życie omawianej ustawy, było wygaśnięcie decyzji. Utrzymanie takiego stanu rzeczy doprowadziłoby do sytuacji, w której zarządca lub spadkobiercy mogliby teoretycznie dalej prowadzić firmę, ale konieczność wystąpienia o np.: nowe zezwolenie wstrzymałaby biznes nawet na kilka miesięcy. Dlatego też, ustawa przewiduje, z zastrzeżeniem wyjątków od tej reguły, możliwość wydania dwóch typów decyzji:

• decyzji potwierdzającej możliwość wykonywania decyzji związanej z przedsiębiorstwem – wydawana na wniosek zarządcy sukcesyjnego, złożony w ciągu 3 miesięcy od jego ustanowienia,
• decyzji przenoszącej na właściciela przedsiębiorstwa w spadku (lub na wspólnika spółki cywilnej), decyzję związaną z przedsiębiorstwem, na jego wniosek złożony w ciągu 6 miesięcy od śmierci lub od wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

Przesłanki wydania powyższych decyzji to:

• spełnienie warunków określonych w odrębnych przepisach do wydania tej decyzji,
• przedłożenie dokumentów potwierdzających spełnienie tych warunków,
• oświadczenie wnioskodawcy, że przyjmuje wszystkie warunki zawarte w decyzji oraz zobowiązuje się do wykonywania związanych z nią obowiązków.

Właściciel przedsiębiorstwa w spadku (wspólnik spółki cywilnej) musi ponadto przedłożyć pisemną zgodę pozostałych właścicieli na przeniesienie na niego decyzji.

Udział w postępowaniach

Zarządca może pozywać i być pozywany, a także brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowoadministracyjnych. Jako osoba prowadząca przedsiębiorstwo w spadku, będzie również mógł występować w postępowaniach pozasądowych prowadzonych m.in. z udziałem konsumentów.

Jeżeli chodzi o postępowania sądowe, to w mocy pozostanie zasada, zgodnie z którą postępowanie ulega zawieszeniu z urzędu z powodu śmierci strony. Będzie ono jednak mogło być podjęte na wniosek zarządcy lub na wniosek drugiej strony z udziałem zarządcy, jeżeli dotyczyć będzie spraw związanych z przedsiębiorstwem. Później z kolei, wraz z wygaśnięciem zarządu, postępowanie znowu zostanie zawieszone, a będzie mogło być podjęte na wniosek spadkobierców. Biorąc pod uwagę czas uprawomocniania się postanowień o zawieszeniu, a później o podjęciu, przy postępowaniach spadkowych, które będą przeprowadzane sprawnie, taki zabieg podejmowania postępowania przez zarządcę może okazać się zbyteczny. Jednak w realiach postępowań o dział spadku toczących się latami, możliwość wcześniejszego podjęcia postępowania przez zarządcę może okazać się atrakcyjna.

Kontynuacja stosunków pracy

Jak wiadomo, pracownicy nierzadko stanowią jeden z najważniejszych filarów przedsiębiorstwa. Nowa ustawa, zmienia Kodeks pracy, aby dać możliwość kontynuacji zatrudnienia pracowników. Dla przypadku, kiedy zarząd zostaje ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy przewiduje się pełną i płynną kontynuację stosunków pracy. Wówczas umowy o pracę wygasają dopiero z momentem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba że przed tym dniem nastąpiło przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę.

Odmienne rozwiązanie przyjęto dla przypadku, kiedy zarządca jest powoływany po śmierci przedsiębiorcy. Wówczas  umowy o pracę co do zasady wygasają z upływem 30 dni od dnia śmierci przedsiębiorcy, chyba że w tym terminie zostaną z nimi podpisane porozumienia o kontynuacji stosunków pracy.

Podsumowując

Przyglądając się zaproponowanym przez ustawodawcę rozwiązaniom, które w skrócie opisano powyżej, z łatwością można dostrzec, że pełniejsza ochrona i kontynuacja przedsiębiorstwa przewidziana jest, gdy zarząd zostaje ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy i od tego momentu zarządca zajmuje się wykonywaniem (oczywiście tymczasowo i w ograniczonym zakresie) praw i obowiązków zmarłego przedsiębiorcy. I choć należy pamiętać o tym, że tak naprawdę odwołanie zarządcy i powołanie nowego jest w każdym czasie możliwe, formalne wskazanie zarządcy wcześniej daje większą gwarancję na to, że wola zmarłego przedsiębiorcy zostanie uszanowana. Przedsiębiorstwo ma wówczas także większe szanse przetrwania okresu niepewności, by po kolejnych latach znów przejść na następne pokolenia. Nie można również zapomnieć o tym, że ustawa daje tylko instrumenty prawne umożliwiające sukcesję. Bez przekazania wiedzy, umiejętności i całego know-how dotyczącego tego, jak przedsiębiorstwo funkcjonuje i jak należy je prowadzić, efektywna sukcesja będzie trudna.

Ustawa wchodzi w życie 25 listopada 2018 r., za wyjątkiem przepisu art. 30 ustawy, dotyczącego wykonywania umów wzajemnych, który to wejdzie w życie 25 lutego 2019 r.