Zakaz rozszczepialności ogółu praw i obowiązków wspólnika w spółce komandytowej

Przed przystąpieniem do spółki komandytowej (lub wyborem innej formy prawnej) warto się zastanowić - czy i na jakich warunkach wspólnik będzie mógł przenosić na inne podmioty część swych uprawnień składających się na ogół praw i obowiązków wspólnika w spółce komandytowej. Jest to ważne w kontekście bieżącego funkcjonowania spółki, dysponowania jej zyskiem, czy pozyskiwania finansowania dłużnego, które ma być zabezpieczone na prawach wspólnika wynikających z uczestnictwa w spółce. Istotne znaczenie ma również ustalenie, czy i w jakich sytuacjach ogół praw i obowiązków wspólnika spółki komandytowej będzie wchodził w skład małżeńskiej wspólności majątkowej.

 

Na gruncie art. 10 ksh. i art. 55 ksh. wywodzi się również zasadę nierozszczepialności (zakazu rozszczepialności) ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki komandytowej, która wyraża się w tym, że prawa i obowiązki wspólnika spółki komandytowej, podobnie jak innych spółek osobowych, co do zasady nie mogą istnieć samodzielnie i nie mogą być przedmiotem odrębnego obrotu. Oznacza to, że nie można przenieść uprawnieniami organizacyjnych bez równoczesnego zbycia ogółu praw i obowiązków. Zakaz ten obejmuje rozporządzanie całością „czystych” praw majątkowych wspólnika, bez przenoszenia obowiązków, jak również poszczególnych praw lub obowiązków wspólnika, zarówno majątkowych jak i korporacyjnych. Mogą one bowiem stanowić przedmiot obrotu jedynie jako nierozerwalna całość. Zakaz rozszczepialności w spółce komandytowej ma zatem zdecydowanie dalej idące skutki niż w spółkach kapitałowych. Czy są od tej zasady jakieś wyjątki?

 

Granice zakazu rozszczepialności wyznacza ustawa, a istnienie wyjątków potwierdzają przepisy kodeksu spółek handlowych, w tym przede wszystkim art. 55 ksh., zgodnie z którym „jeżeli wspólnik zawrze inną umowę spółki lub przeniesie na osobę trzecią niektóre prawa z tytułu uczestnictwa w spółce, wówczas ani jego wspólnik, ani następca prawny nie stają się wspólnikami spółki jawnej, a w szczególności nie służy im uprawnienie do zasięgania informacji o stanie majątku i interesów tej spółki.” Z powołanego przepisu wyraźnie wynika, że aby uzyskać status wspólnika spółki komandytowej należy nabyć ogół praw i obowiązków (wyraz zasady „wspólnik mojego wspólnika nie jest moim wspólnikiem”), równolegle jednak istnieją prawa, które można nabyć bez nabywania całego ogółu praw i obowiązków wspólnika. Podobnie przepis art. 62 ksh. potwierdza, że w czasie trwania spółki istnieją prawa z tytułu udziału w spółce, którymi wspólnik może rozporządzać i tylko one mogą zostać zajęte przez wierzyciela.

 

Wśród praw, którymi wspólnik może rozporządzać swobodnie bez przenoszenia całego udziału spółkowego, są w szczególności wierzytelności, np. niewypłacony, a podzielony zysk za ubiegły rok obrotowy. Wydaje się, że nie ma również przeszkód w rozporządzaniu wierzytelnościami przyszłymi, np. przewidywanym zyskiem za rok bieżący, roszczeniem o zwrot wydatków, prawem z tytułu podziału majątku po ustąpieniu wspólnika lub rozwiązaniu spółki itp. Pomimo braku wyraźnych w tym zakresie przepisów praktyka prawa handlowego i doktryna wypracowały w tym zakresie – na gruncie Kodeksu spółek handlowych oraz nieobowiązującego już Kodeksu handlowego – dość jednolite stanowisko dopuszczające możliwość rozporządzania prawami pieniężnymi, które nie są ściśle związane z osobą wspólnika, a które utraciły charakter stosunku osobistego.

 

Przykład

Zakaz rozszczepialności udziału spółkowego obejmuje zakaz rozporządzenia ogólnym prawem wspólnika do udziału w zysku, co nie wyklucza możliwości rozporządzenia przez wspólnika wierzytelnością o wypłatę zysku za konkretny rok obrotowy.

 

Wątpliwości prawne budzi możliwość obciążenia ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej ograniczonymi prawami rzeczowymi - zastawem czy użytkowaniem. Wydaje się, że ustanowienie udziału lub użytkowania udziału spółkowego prowadziłoby w rzeczywistości do rozszczepienia poszczególnych praw wspólnika, gdyż część przysługiwałaby zastawcy lub użytkownikowi, a pozostała część – której nie można przenieść na osoby trzecie – pozostałaby przy wspólniku. Doszłoby zatem do sprzecznej z istotą spółki osobowej sytuacji, w której uprawnienia majątkowe przysługują osobie nie będącej wspólnikiem, a skorelowane z nimi uprawnienia korporacyjne – wspólnikowi. Ustanowienie zastawu lub użytkowania na całym ogóle praw i obowiązków wspólnika spółki komandytowej może być uznane za niedopuszczalne, jako sprzeczne z istotą tego prawa. Spotykane są  jednak odmienne stanowiska, które przyczyniają się do rozbieżności w praktyce stosowania prawa i zawierania „umów zastawu ogółu praw i obowiązków”, które mogą być dotknięte sankcją nieważności.

 

W kontekście zakazu rozszczepialności należy również omówić ewentualne występowanie po stronie wspólnika wielu osób. Zakaz rozszczepialności udziału spółkowego, rozumianego w tym miejscu jako prawo podmiotowe, należy odnosić do przedmiotu tego prawa, tj. jednolitości przedmiotowej i co do zasady braku możliwości samodzielnego rozporządzania składnikami tego majątku. Nie wyklucza to możliwości występowania po stronie podmiotów uprawnionych z tego prawa wielu osób, w szczególności na zasadzie współwłasności ułamkowej lub łącznej (w tym zarówno osób fizycznych i osób prawnych, jak i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną). W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej na małżonków pozostających w ustroju wspólności ustawowej lub działających łącznie wspólników spółki cywilnej dochodzi do nabycia praw i obowiązków na wspólność łączną. Ogół praw i obowiązków wspólnika może być także przedmiotem nabycia na wspólność w częściach ułamkowych, co jest następstwem w szczególności spadkobrania (dziedziczenia), sprzedaży lub darowizny. W takim przypadku nabywcy ogółu praw i obowiązków uzyskują status wspólnika zbiorowego, a stosunek członkostwa nawiązuje się w takim przypadku między spółką osobową oraz podmiotami nabywającymi udział spółkowy wspólnie, z którego uprawnienia powinny być wykonywane przez wspólnego przedstawiciela.

 

W zależności od okoliczności (i sposobu nabycia) udział spółkowy może również stanowić składnik majątku wspólnego małżonków. W tym kontekście należy zwrócić uwagę, że istnienie spółki może prowadzić do wzrostu jej wartości w stosunku do wkładów wnoszonych przy zawiązaniu spółki, w wyniku czego, w związku z umiejętnym zarządzaniem spółką przez wspólników i prowadzeniem jej spraw wartość „udziału spółkowego” niejednokrotnie może być dużo większa niż nominalna wartość wkładów wniesionych do spółki przez wspólnika (z majątku małżeńskiego). W niektórych sytuacjach ustalenie wartości udziału spółkowego przy orzekaniu podziału majątku małżonków może stanowić duże wyzwanie dla sądu, a szczególne trudności mogą być związane z uwzględnieniem stopnia przyczynienia się do rozwoju spółki wskutek osobistej pracy wspólnika.

 

Autor: Przemysław Musioł

Kontakt do specjalisty

Hubert Norek

radca prawny

skontaktuj się

Czytaj także: spółka komandytowa

2021-12-02 08:58:40

Przekształcenie spółki komandytowej w spółkę z o.o.

Masz spółkę komandytową, ale od kilku miesięcy jest Ci w niej źle? Przeszkadza Ci CIT, wciąż niejasne zasady rozliczania podatku, nie czujesz się w niej bezpiecznie? Chcesz zmienić formę...

 

komentarze (0)

czytaj więcej

2020-12-01 09:39:34

CIT dla spółek komandytowych w 2021 r.

W ostatni weekend Prezydent RP podpisał ustawę z dnia 28 listopada 2020 r. [1] , mocą której w 2021 r. spółki komandytowe zostaną objęte podatkiem dochodowym od osób...

 

komentarze (0)

czytaj więcej