22 maja 2023 roku wejdzie w życie ustawa o fundacji rodzinnej („Ustawa”), która wprowadzi do polskiego porządku prawnego instytucję fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna jest odpowiedzią na trwającą od co najmniej kilku lat debatę społeczną w zakresie ułatwienia procesów wielopokoleniowej sukcesji majątku rodzinnego w firmach rodzinnych. W obecnym porządku prawnym brakuje rozwiązań, które pozwalałyby zadbać o przyszłość zgromadzonego majątku w dłuższej perspektywie, w szczególności zabezpieczyć go przed rozdrobnieniem w drodze spadkobrania, czego dość częstą konsekwencją jest przenoszenie przez przedsiębiorców zgromadzonego majątku do zagranicznych fundacji lub trustów.

Cel fundacji. Założenie fundacji rodzinnej

Zasadniczym celem fundacji rodzinnej jest gromadzenie mienia, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów. Oznacza to, że fundacja rodzinna docelowo ma ułatwić kumulację rodzinnego majątku, co w dalszej perspektywie ma się przyczynić do zatrzymania kapitału w kraju na wiele przyszłych pokoleń, a tym samym przyczynić się do zwiększenia potencjału krajowych inwestycji.

Fundacja rodzinna jest odrębnym podmiotem prawnym i może zostać ustanowiona przez fundatora jeszcze za jego życia na podstawie aktu założycielskiego albo na podstawie testamentu.

Akt założycielski i testament należy sporządzić w formie aktu notarialnego. Może się zdarzyć, że fundacja rodzinna zostanie ustanowiona przez kilku fundatorów, niemniej należy pamiętać, że fundacja rodzinna ustanawiana w drodze testamentu może mieć tylko jednego fundatora – wynika to z tego, że polskie prawo nie przewiduje możliwości sporządzania testamentów wspólnych. Fundusz założycielski fundacji rodzinnej jest pokrywany w całości przez Fundatora i nie może być niższy niż 100.000,00 zł.

Opodatkowanie fundacji rodzinnej

Jedną z kwestii najbardziej interesujących opinię publiczną są zasady opodatkowania nowego rodzaju wehikułu inwestycyjnego.

Zgodnie z treścią uchwalonych przepisów:

• wniesienie majątku do fundacji rodzinnej nie będzie opodatkowane podatkiem dochodowym,
• przychody z działalności gospodarczej wskazanej w ustawie będą zwolnione z podatku CIT (w pozostałym zakresie będą opodatkowane stawką 25% CIT),
• osoby stanowiące najbliższą rodzinę fundatora (tzw. grupa 0) nie zapłacą podatku od otrzymanych świadczeń. Pozostałe osoby zostaną opodatkowane stawką PIT w wysokości 15% PIT. Podatek wypłacany będzie dopiero przy wypłacie samego świadczenia.
• W momencie wypłaty bądź przekazania jakichkolwiek środków na rzecz beneficjenta, fundacja rodzinna będzie zobowiązana do zapłaty podatku w wysokości 15% od wartości przekazanego świadczenia.

Pomimo tego, że Ustawa nie weszła jeszcze w życie, planowane są do niej kolejne zmiany, właśnie w zakresie zasad jej opodatkowania.

Najważniejsze z nich to:

• podatek PIT beneficjentów z dalszej rodziny fundatora tj. grupy I i II ma zostać obniżony do 10%,
• wprowadza się instytucję tzw. ukrytych zysków, które wyłączone są ze zwolnienia ich opodatkowania podatkiem CIT. Dotyczy to przede wszystkim transferów pieniężnych dla fundatora i beneficjentów fundacji z innych tytułów niż zysk np. świadczenia usług bądź pożyczek,
• z limitu kosztów finansowania dłużnego, przewidzianego w przepisach ustawy CIT, wyłącza się koszty związane z uzyskaniem, bezpośrednio lub pośrednio, środków finansowych od fundacji rodzinnej.

Statut i majątek fundacji rodzinnej

Podstawowym aktem kształtującym funkcjonowanie fundacji rodzinnej jest jej statut. To w tym dokumencie powinny się bowiem znaleźć najważniejsze kwestie dotyczące funkcjonowania fundacji rodzinnej oraz powołanych do działania w jej imieniu organów. Dodatkowo statut, w zależności od potrzeb fundatora, może określać inne niż ustalone w Ustawie zasady działania organów fundacji, sposobów podejmowania decyzji i podziału kompetencji. Ustawa przewiduje zatem dość sporą elastyczność w tym zakresie. Należy jednak pamiętać, że to fundator dysponuje wyłącznym uprawnieniem do ustalania treści statutu i nie ma możliwości przekazania innej osobie uprawnienia do ustalenia treści statutu.

W statucie, poza podstawowymi elementami, takimi jak nazwa, siedziba, fundusz założycielski oraz majątek fundacji rodzinnej w chwili utworzenia, fundator powinien również wskazać szczegółowy cel fundacji rodzinnej oraz dane osób będących beneficjentami rzeczywistymi, w tym zakres przysługujących im uprawnień, a także przeznaczenie mienia przysługującego fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu.

Majątek fundacji rodzinnej stanowi mienie w rozumieniu Kodeksu cywilnego i należy je rozumieć jako aktywa fundacji rodzinnej. Na mienie składa się własność oraz inne prawa majątkowe, np. ograniczone prawa rzeczowe czy też prawa własności intelektualnej. Takie ujęcie pozwala na wniesienie  do fundacji rodzinnej m.in. środków pieniężnych, udziałów, akcji, ruchomości oraz nieruchomości.

Czy fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą?

Jednym z nierozłącznych elementów prowadzenia działalności gospodarczej jest niewątpliwie ryzyko związane z możliwością utraty posiadanego majątku, co na pierwszy rzut oka mogłoby pozostawać w sprzeczności z podstawowymi założeniami wprowadzenia instytucji fundacji rodzinnej do polskiego systemu prawnego, chociażby mających na celu kumulacji rodzinnego majątku. Jednakże, zgodnie z przepisami Ustawy, fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą w ograniczonym zakresie, umożliwiającym jej zarządzanie pozostawionym jej majątkiem, m.in. w zakresie zbywania mienia (o ile takie mienie nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia), najmu, dzierżawy, przystępowania i uczestnictwa w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych.

Należy pamiętać o tym, że katalog działalności gospodarczych wymienionych w Ustawie ma charakter enumeratywny (zamknięty), a prowadzenie działalności gospodarczej przez fundacje rodzinną wykraczającą poza wskazany powyżej zakres będzie powodowało opodatkowanie takiej działalności podatkiem CIT w wysokości 25% podstawy opodatkowania.

Fundator

Fundatorem jest osoba, której przysługuje prawo do ustanowienia fundacji rodzinnej. Może być to wyłącznie osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych.Jego kompetencje pozwalają na swobodne kształtowanie ładu korporacyjnego i sukcesyjnego w fundacji rodzinnej. Ma on wyłączne prawo do ustalenia treści statutu, a także możliwość uzależnienia przyznania beneficjentom świadczeń od fundacji rodzinnej od spełnienia przez beneficjentów określonych warunków, np. pod warunkiem uzyskania wyższego wykształcenia, ukończenia określonego wieku.

Uprawnienie fundatora do dokonywania zmian w zakresie beneficjentów i przysługujących im świadczeń nie podlega ograniczeniom.

Co do zasady fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej. Należy jednak pamiętać, ze fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed ustanowieniem fundacji, a także za wykonanie obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora powstałego po ustanowieniu fundacji rodzinnej. Odpowiedzialność fundacji rodzinnej jest ograniczona do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.

Beneficjent fundacji rodzinneji przysługujące mu świadczenia

Krąg beneficjentów został ograniczony do dwóch kategorii podmiotów. Beneficjentem fundacji rodzinnej może być dowolna osoba fizyczna oraz organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego. Wartym odnotowania jest to, że beneficjentem fundacji rodzinnej może być równiej jej fundator. Każdorazowo beneficjenci fundacji rodzinnej powinni zostać określeni w akcie założycielskim danej fundacji rodzinnej wraz z zakresem przysługujących im uprawnień. W tym celu zarząd fundacji rodzinnej prowadzi „listę beneficjentów”.

Świadczenie dla beneficjenta stanowią składniki majątkowe. Mogą to być: środki pieniężne; rzeczy lub prawa przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania.Ustawa przykładowo, w stosunku do beneficjenta będącego osobą fizyczną, wymienia koszty jego utrzymania lub kształcenia, aczkolwiek należy mieć na uwadze, że jest to katalog otwarty. Świadczenie może zostać przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu, np. po osiągnięciu określonego wieku przez beneficjenta. W przypadku beneficjentów małoletnich fundator może zastrzec, że świadczenia otrzymywane od fundacji rodzinnej nie będą objęte zarządem rodziców. W powyższej sytuacji fundator może wyznaczyć zarządcę, a w przypadku braku wyznaczenia zarządcy zarząd będzie sprawował kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Prawa i obowiązki beneficjenta są niezbywalne, aczkolwiek nie dotyczy to wierzytelności przysługujących beneficjentowi od fundacji rodzinnej. Beneficjent może zrezygnować z niektórych albo wszystkich świadczeń. Przysługuje mu również prawo do zrzeczenia się przyznanych mu uprawnień - takie zrzeczenie wymaga zachowania formy pisemnej z podpisem notarialne poświadczonym. Należy pamiętać, że zrzeczenie się wszystkich uprawnień przez beneficjenta jest równoznaczne ze zrzeczeniem się statusu beneficjenta.

Zarząd

Zarząd jest wykonawczym organem fundacji. Do jego kompetencji należy bowiem prowadzenie bieżących spraw fundacji rodzinnej oraz reprezentowanie jej na zewnątrz, co oznacza, że to na tym organie będzie ciążyć odpowiedzialność za faktyczną realizację celów będących podwaliną utworzenia fundacji rodzinnej. Poza kierowaniem fundacją rodzinną i jej majątkiem, zarząd ma obowiązek spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej, a także obowiązek prowadzenia spisu mienia fundacji oraz listy beneficjentów, w tym dbanie o systematyczną aktualizację danych w nich zawartych.

Zarząd powoływany i odwoływany jest przez fundatora na 3 letnią kadencję, o ile statut nie stanowi inaczej. Po śmierci fundatora zarząd powołuje i odwołuje rada nadzorcza, jeżeli została powołana.

W przypadku braku rady nadzorczej uprawnienia w przedmiocie modelowania składu rady nadzorczej przysługują zgromadzeniu beneficjentów. Jeżeli fundacja została powołana w drodze testamentu, to fundator w treści testamentu określa osobę lub osoby, które zostaną powołane do zarządu.

Rada Nadzorcza

Rada powoływana jest w celu sprawowania nadzoru nad działalnością zarządu w zakresie zgodności z prawem oraz aktami obowiązujący w fundacji rodzinnej. Jej powołanie jest fakultatywne, chyba że liczba beneficjentów przekroczy dwadzieścia pięć osób. W celu wykonywania swoich obowiązków radzie nadzorczej przysługuje prawo żądania od zarządu niezwłocznego przedstawiania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań i wyjaśnień dotyczących działalności fundacji rodzinnej. Kadencja członków rady nadzorczej wynosi 5 lat, chyba że statut wprowadzi inny okres.

Zgromadzenie beneficjentów

Prawo do uczestnictwa w zgromadzeniach beneficjentów fundacji rodzinnej przysługuje tylko tym beneficjentom, którym przyznano takie uprawnienie w statucie fundacji rodzinnej. Oznacza to, że decyzja w tym zakresie należy do fundatora, który ma swobodę w kształtowaniu grona beneficjentów mogących uczestniczyć w zgromadzeniach beneficjentów.

Do obowiązków zgromadzenia beneficjentów fundacji rodzinnej należy rozpatrywanie i zatwierdzanie rocznych sprawozdań finansowych, udzielanie absolutorium członkom zarządu fundacji rodzinnej z wykonania przez nich obowiązków oraz podejmowanie uchwał w sprawach wyszczególnionych w statucie lub Ustawie.

Fundacja rodzinna jest interesującym narzędziem dla przedsiębiorców, którzy chcą zabezpieczyć byt finansowy swoich bliskich i zarządzać przekazywanym majątkiem w sposób kontrolowany. Rozwiązanie to umożliwia sukcesorom przekazanie majątku beneficjentom, bez angażowania ich w prowadzoną działalność, a jednocześnie tworzy strukturę organizacyjną, która umożliwia dalszy rozwój działalności.

Autor:

Adam Pospieszyński

Wojciech Kasprzak